Nire belaunaldiko ia edozeini ea erleek kontatzen dakiten galdetzen badiezu, baietz erantzungo dizute ia duda barik. Maya erlea, Willy eta Flipen abenturak ikustearen ondorioa. Ba horren nabaria dena guretzat, ez zen horren begi-bistakoa zientzialari talde batentzat. Hor hasi ziren beraz ea erleek kontatzen dakiten ala ez aztertzen, bereziki ea erleek zeroaren kontzeptua ulertzeko gai diren jakiteko.

Hortarako, bi erle talde entrenatu zituzten, bata “zerbait baino gutxiago” eta besteak “zerbait baino gehiago” kontzeptu numerikoak uler zitzaten. Elementu kopuru ezberdinak zituzten irudiak jarri zizkioten erleei eta talde bateko erleek sari bat (azukre pixka bat) jasotzen zuten elementu gutxien zituen irudira joaten baziren. Beste taldekoek berriz elementu gehien zituen irudira joaten zirenean lortzen zuten saria. Eta lantzean behin, elementu gabeko irudiak jartzen zizkioten erleei ere. “Zerbait baino gutxiago” kontzeptua ulertzeko entrenatuta zeuden zenbait erlek (estatistikoki zoriz joango litzateken kopurua baino handiago) irudi huts horretara joaten ziren. Hortaz… erleak zeroaren kontzeptua, hau da, elementu bat baino gutxiago, hutsa, ulertzeko gai dira.

Ez pentsa, ez, hau edozein aldizkari arrarotan argitaratu denik, inork irakurtzen ez duten horietakoa. Aipatu dudan lan hau Science aldizkari ospetsuan kaleratu dute duela gutxi [1]. Beraz, seriotasun handiz egindako ikerketa zientifikoa da. Egileen hitzetan: “Bees demonstrated an understanding that parallels animals such as the African grey parrot, nonhuman primates, and even preschool children.” (“Erleek, Afrikako loro grisa, primate ez-gizatarrak eta baita ere eskola—aurreko umeen ulermenaren antzerako maila dutela erakutsi dute”).

Salto itzela dago emaitzetatik ondorioetara. Emaitzak zuzenak izan daitezke, eta kasu honetan ziur zuzenak direla, baina, emaitza horietatik ondorioztatzen dutena ba al du funtsik? Erleek, egileen hitzetan, “zeroaren kontzeptua”, edo behintzat “bat baino gutxiago” atzemateko gai dira. Hor dago koxka, zer esan nahi dute “zeroaren kontzeptu” horrekin? Edozein izakik zeroa zer den, nolabait, badaki edo atzeman dezake: adibidez, janaririk ez badago, gose. Baitadaki ere janari gehiago edo gutxiago dagoen. Begi-bistakoa. Baina hargatik esango banu “izakiek zero jaki izatearen kontzeptua ulertzen dute”,oker nengoke, behintzat matematikako zeroaren kontzeptuari buruz banabil. Jakitea ez da ulertzea.Batak ez dakar,nahitaez,bestea.

Zentzurik errazenean, zero matematikoaren kontzeptu hori “huts” moduan hartzen badugu, hau da, ezereza, ulertzen al du erleak (eta, ulertzen al dugu guk!) elementurik gabeko irudia “hutsa” dela? Auskalo. Agian. Beharbada.

Jacques Bouveresse (1940-…) filosofoaren “Prodiges et vertiges de l’ analogie” liburuan agertzen den Bernard Bolzano (1781-1848) matematikariaren esaldi batek argitzen du ederto zein den arazoa: “Un des traits les plus étonnants des penseurs de notre époque est qu’ils ne se sentent pas du tout liés par ou du moins ne satisfont que médiocrement aux règles jusque là en vigueur de la logique, notamment au devoir de dire toujours précisément avec clarté de quoi l’on parle, en quel sens on prend tel ou tel mot, puis d’indiquer pour quelles raisons on affirme telle ou telle chose, etc.” (Lehrbuch der Religionswissenschaft, paragr. 63.).

Zientzian, derrigorrean, hizkuntza argia eta ondo definitutako kontzeptuak erabili behar dira soilik. Bestela, ez dago froga bat zuzena denentz jakiterik ezta, hortaz,zientzia egiterik.

[1] Howard et al .; ”Numerical ordering of zero in honey bees”.Science 360, 1124 – 1126 (2018).