Galdera bitxia ematen du, euskera eta euskal kultura jada desagertzear darela-edo erran nahi dugula, baina kasik hobe da arazoa aldez aurretik planteatzea, benetan gerta dadin baino lehen. Horrela behintzat, agian, gure patua ekiditeko aukera izanen dugu, hura egiatan gauzatu baino lehen.

Izan ere, gure kulturaren patua idatzita dago, nahiz eta ez behin betiko idatzita brontze gainean, zeren geure esku ere bai baitago, hein batean bederen, idatzitako patua edo augurioa aldaraztea eta ekidin ahal izatea.

Hortaz, den-dena idatzita ez dagoenez, bakoitzak bere aiheruak egin ditzake euskeraren etorkizunari buruz. Adibidez, Ametz Arzallus bertsulari handiak dio ba ze bera gure hizkuntzaz gehien kezkatzen duena zera dela: egungo euskaldunok erdal kultura-ereduak- dela gaztelerak, dela frantziarrak- bizi gaituela.

Guztiz ados Ametzekin, baina esango nuke faktu hori ondorio faktikoa besterik ez dela, eta arrazoia sakonagoan datzala. Honako galdera honetan bilduko nuke funtsezko arrazoia: zertaz higatu eta desager daiteke, azken batean, gure kultura eta hizkera, hain aberatsa izanik bere historia luzea eta bere pentsaera oparoa?

Bada, horrexegatik hain zuzen: hain aberatsa eta hain oparoa izateagatik. Hortaz (ene ikuspuntuaren arabera betiere), gure kultura ez dateke desagerturen bere baitako gaixotasun natural batez, horrela esaterik bada, ezta ere istripuren edota kanpotiko eraso baten kariaz, nahiz eta eraso gordina izan.

Gure euskera eta kultura ez dateke galduko bere baitako eskasiagatik, txit oparoa baita berez eta berenez, dagoena ezagutzen dugunontzat begien bistan datzanez. Aitzitik, euskera eta euskal kultura bere baitako oparotasunagatik higa eta ustel daiteke, ene iritziz.

Bere baitako oparoak ustelduta? Nola uler daiteke enigma edo gurutzegrama hori? Alegoria hutsa al da, edo augurio ezkutu bat?

Jo dezagun biologiara. Zelan endekatu ohi da, adibidez, limonondo bat, eta limoi aleak oro zorura erori eta usteldu? Limonondoetan txit aditua den txiletar batek azaldu digu (“Un verdor terrible”. Benjamin Labatut. Anagrama). Limonondo adarrak limoi alez hainbeste zamatzen dira, non limoiak zorura erori eta bertan usteltzen dira, diosku Benjaminek.

Bada, halaxe usteldu, endekatu eta desager daikete euskal kultura eta euskera, diot nik, euskera ondo ezagutzen duen batek. Beronen oparotasunak ustelduta. Hots,

• Bere historia luzearen (-150.000 urte ing.) oparoak gainez eginda: hain oparoa izanik, egungo euskaldunek ez dutelako aintzat hartzen, esta ezagutzen ere. “Geure hizkuntzaz ez dakiguna ia-ia dana baita”. Besteak beste, Inon ez digutelako irakatsi, ez haur eskoletan, ez Akademia altuetan.
• Gure hizkuntzaren muina hain oparoa da, ezen egungo euskaldunok ez dugula balioztatzen ere, ezta urrunetik usaintzen ere.
• Gure hizkuntzaren atzean (edo alboan edo ostean) arbasoek eta arbasoen arbasoek ehundaka milurtetan zehar eraikita utzi ziguten pentsaera-altxorra (“philosofía”) hain da aberatsa eta oparoa , non egungo euskaldunek edertasun oparo hori ezin dutela aintzakotzat hartu, antza denez, baizik eta biluzik aurkezten dutela eskoletako programazioetan. Biluzik, haren historiaz eta pentsaeraz biluztuta, “gainditu beharreko asignatura” gisara soil-soilik, hilobirako izara zuriz prestatuta datzan gorpu biluzi eta zurbil gisa.

Azkenez, “Genesia Liburura” joko dugu, aitzina zein antzinako Liburu honek (-5.000 urte ing.) erakutsi ederrak ematen baitiztigu: “Hasierako Paradisu Eder haren erdian, Arbola bat zegoen: “Zientziaren Arbola” -azaltzen digu Liburuak. Arbola erakargarria izan behar hura, Jakituriaren eta Jakintza ororen Zuhaitza, baina…

Baina Yawhek, Paradisuaren Jaubeak guztiz debekatua zien gizakiei Arbola Eder haren Sagarretatik jatea. Zergatik?, galde dezake baten batek jakin minez. Bada, seguruenik Yawhek berak nahi zuelako “Onaren eta Gaizkiaren Zientzia” haren monopolioa. Eta denok dakigu, hala irakatsi digutelako dotrinan, Jatorrizko Paradisu Eder haren amaieraz eta betiko akabuaz: Eba emakumezkoak, bere itzala den Sugeak tentatuta, Arbolatik sagar debekatua hartu eta Adam gizonezkoari eskaini ziola, eta biek jan. Eta hori ez da ipuintxo bat, ezen Genesia ez da ari pertsonaia partikularrez (Adam, Eba, Sugea…), baizik eta giza-kolektiboez, eta gizarte hark bizi zituen Mitoez.

Eta Liburuari irakurtzen jarraituz gero, bukaeraren berri jakin dezakegu: Paradisuaren Jaubea, Yawhe hura, zeharo, biziki eta arras haserretu omen zela, eta gizaki bikotea Paradisutik jaurti egin zuela betirako, “Hemendik aurrera, hire lanaren izerdiaz biziko haiz” esanik. Baina batik bat Suge tentatzailearekin haserretu zala gehien, zera erran ziolarik hari karen-kara, “Genesia Liburuak” dioskunez: “Hi barriz, hi munduko bitxo okerrena haiz; betiereko etsaigoa jarriko dinat Hire eta Emakumearen artean!” Eta halaxe gertatu da, gertatu ere, gure San Migel Ermita guztietan dakusagunez: San Migel arkangelua Sugearen burua zapaltzen uneoro eta etengabe, Aralarreko lehen San Migeletik geroztik.

Baina itzar gaitezen Mitoetatik, gure euskeraren patuari buruzko kontakizuna bukatzeko, hortik abiatu baikara eta. Euskera eta euskal Kultura arras desager daiteke, hala baitago idatzita aspaldidanik. Zergatik, bada? Eta amaitzera noa: Paradisuko Jaubeari kasu egitearren.

Irakurleren bat orain arte aspertuta edo erdi-distraituta egon bada, hona hemen artikulu honen mezua labur-labur emanda. Hau da, azken batean, Yawhé gure Jaubeari kasu egin eta euskeraren eta beronen kultura oparoa den sagarrondotik sagarrik EZ hartu eta EZ gozatzearren; hots, egungo euskera duinaren eta kultura jasoaren sagar umo bezain gozoez ez gozatzearren.

Halaxe dago idatzita gure patua. Baina esan bezala, ez behin betikoz, baizik eta behin behinekoz soilki. Zeren gerta baitaiteke euskaldunok geure zioaz (intentzioaz, desioaz, helburuaz) baliatzea, eta geure hizkuntzaz eta kulturaz idatzita dagoen guztia aldaraztea; hots, gure kultura oparoa gozatzea erabakitzen dugula, hura ezagutu, balioztatu eta soineko urregorriz aurkeztuz merezi duen moduan, edozeinen aurrean, batez ere “new generationen” aurrean. Eta horrela, “kolorin kolorado”, gauzak beren bide egokira ekartzea.

Horrela, Matalats martiri euskaldun zuberotarraren ametsa egia bihurtuko litzateke azkenean:

“Agian, agian, egünen batean,

Agian, agian jaikiko dira

Egiazko euskaldunak…!”